ژئومورفولوژی
صیاد اصغری سراسکانرود؛ عقیل مددی؛ نازفر آقازاده؛ رئوف مصطفیزاده
چکیده
فرسایش خاک یکی از چالشهای مهم زیستمحیطی است که به تخریب و کاهش کیفیت خاک منجر میشود. در این پژوهش، به بررسی تأثیر تغییرات کاربری اراضی بر فرسایش خاک در منطقه گیوی چای پرداخته شده است. استفاده از تصاویر ماهوارهای (ETM+7 ۲۰۱۰ و OLI ۲۰۲۲) بهعنوان ابزار اصلی برای تحلیل تغییرات کاربری اراضی و ارزیابی فرسایش خاک، گام مؤثری در این راستا ...
بیشتر
فرسایش خاک یکی از چالشهای مهم زیستمحیطی است که به تخریب و کاهش کیفیت خاک منجر میشود. در این پژوهش، به بررسی تأثیر تغییرات کاربری اراضی بر فرسایش خاک در منطقه گیوی چای پرداخته شده است. استفاده از تصاویر ماهوارهای (ETM+7 ۲۰۱۰ و OLI ۲۰۲۲) بهعنوان ابزار اصلی برای تحلیل تغییرات کاربری اراضی و ارزیابی فرسایش خاک، گام مؤثری در این راستا بوده است. تصاویر با استفاده از روش شیءگرا طبقهبندی شده و کاربریهای مختلف اراضی شناسایی شدند. کاربریها شامل مناطق مسکونی، زمینهای کشاورزی، زمینهای بایر، باغها، پوشش گیاهی انبوه، متوسط و ضعیف و آب بودند. عوامل مؤثر در مدل G2 شامل R(فرسایندگی باران)، S (فرسایشپذیری خاک)، V (پوشش گیاهی)، T (توپوگرافی) و I (عامل تعدیل شیب) مورداستفاده قرار گرفتند. نقشه فرسایش خاک تهیه و تحلیل شد. نتایج نشاندهنده افزایش کاربری مناطق مسکونی و پوشش گیاهی ضعیف و کاهش کاربری باغها و پوشش گیاهی متوسط بود. این تغییرات به طور مستقیم بر فرسایش خاک تأثیر گذاشتهاند. میزان فرسایش در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال ۲۰۱۰ افزایشیافته و بیشترین فرسایش مربوط به کاربری زمینهای کشاورزی و بایر است. نقشه نهایی فرسایش نشاندهنده مناطق با فرسایش بسیار زیاد و زیاد در کاربری زراعی، مراتع ضعیف و مناطق مسکونی بود. افزایش زمینهای زراعی و بایر و کاهش پوشش گیاهی بهعنوان عوامل اصلی ایجاد فرسایش خاک شناسایی شدند. پژوهش نشان میدهد که تغییرات کاربری اراضی بهویژه افزایش مناطق مسکونی و کشاورزی، تأثیر منفی بر فرسایش خاک دارد؛ لذا مدیریت پایدار اراضی و حفاظت از پوشش گیاهی میتواند به کاهش فرسایش خاک کمک کند.
هیدروژئومورفولوژی
عقیل مددی؛ صیاد اصغری سراسکانرود؛ حسین حاجت پورقلعه رودخانی
چکیده
هدف این تحقیق آشکارسازی تغییرات کاربری و تخریب پوشش جنگلی و اثرات آن بر فرسایش خاک، در حوضۀ آبریز قلعهرودخان میباشد. بدین منظور ابتدا تغییر کاربریهای صورت گرفته بین سالهای 1371 تا 1402 با استفاده از تصاویر لندست و تکنیک طبقهبندی شیگرا استخراج شد و به کلاسهای (کشاورزی، جنگل، مرتع، عوارض آبی و مسکونی) طبقهبندی شدند. در مرحله ...
بیشتر
هدف این تحقیق آشکارسازی تغییرات کاربری و تخریب پوشش جنگلی و اثرات آن بر فرسایش خاک، در حوضۀ آبریز قلعهرودخان میباشد. بدین منظور ابتدا تغییر کاربریهای صورت گرفته بین سالهای 1371 تا 1402 با استفاده از تصاویر لندست و تکنیک طبقهبندی شیگرا استخراج شد و به کلاسهای (کشاورزی، جنگل، مرتع، عوارض آبی و مسکونی) طبقهبندی شدند. در مرحله بعد، با شناسایی عوامل مؤثر در فرسایش منطقه و تهیۀ لایههای اطّلاعاتی هر معیار در GIS، استانداردسازی لایهها با استفاده از تابع عضویت فازی، وزندهی معیارها با استفاده از روش کرتیک و مدلسازی نهایی با استفاده از روش تحلیل چندمعیارۀ مارکوس انجام شد. بررسی تغییرات کاربری حوضه نشان میدهد که پوشش جنگلی در سال 1371، با وسعت 17/222 کیلومترمربع ، بیشترین مساحت را در بین کاربریها داشته که در سال 1402 وسعت آن به 03/205 کیلومترمربع کاهش یافته است. همچنین با نظر به نتایج حاصله؛ کاربری مسکونی با افزایش 17/27 کیلومترمربعی، بیشترین تغییر را در طول بازۀ زمانی 30 سالۀ مورد مطالعه داشته است. با توجه به نقشة پهنهبندی فرسایش نیز به ترتیب؛ مساحت طبقۀ با پتانسیل فرسایش بسیار زیاد و زیاد از 04/18 و 05/31 درصد در سال 1371 به 52/22 و 34/32 درصد در سال 1402، افزایش پیدا کرده است. با توجه به نتایج به دست آمده میتوان، کاهش پوشش جنگلی و تبدیل آن به مناطق مسکونی، اراضی کشاورزی و مراتع، همچنین؛ تبدیل اراضی کشاورزی به مناطق مسکونی و افزایش کاربری مسکونی و زراعی در حریم و بستر رودخانهها، را مهّمترین عوامل دخیل در افزایش پتانسیل فرسایش خاک حوضه، دانست.
هیدروژئومورفولوژی
حسن ستایشی نساز؛ صیاد اصغری سراسکانرود؛ رئوف مصطفیزاده؛ عقیل مددی
چکیده
رودخانهها دارای اهمیت بسیار بالا از نظر استفادههای انسانی و کارکردهای اکولوژیک هستند. در تحیق حاضر مولفههای جریان محیط زیستی رودخانه خیاوچای در دورههای متوالی 5 ساله تعیین شده است. در این راستا تغییرات مولفههای جریان محیط زیستی رودخانه خیاوچای با استفاده از نرمافزار IHA مشخص شد. بر اساس نتایج، مقادیر جریانهای کمینه در دوره ...
بیشتر
رودخانهها دارای اهمیت بسیار بالا از نظر استفادههای انسانی و کارکردهای اکولوژیک هستند. در تحیق حاضر مولفههای جریان محیط زیستی رودخانه خیاوچای در دورههای متوالی 5 ساله تعیین شده است. در این راستا تغییرات مولفههای جریان محیط زیستی رودخانه خیاوچای با استفاده از نرمافزار IHA مشخص شد. بر اساس نتایج، مقادیر جریانهای کمینه در دوره اول (1367 تا 1396) بالا بوده است ولی در دوره اخیر (1391 تا 1398) کاهش پیدا کرده است. همچنین کاهش مقادیر دبی شاخصهای جریانهای حداکثر و افزایش تعداد روزهای دبی صفر به تعداد 174 روز نیز ناشی از کاهش آبدهی رودخانه بوده است. مقدار مولفههای نرخ اوجگیری و نرخ فروکش در دورههای اخیر افزایش پیدا کرده است. مقادیر شاخصهای تداوم جریان کمینه، و فراوانی جریان کمینه در رودخانه خیاوچای افزایش داشته است. بر اساس تغییر مقادیر شاخص پراکندگی جریان، وقوع جریانهای شدید و یا بسیار کم در رودخانه بهدلیل کاهش جریانهای کمینه و افزایش دبیهای سیلابی تشدید شده است. بدر دورههای ابتدایی رژیم جریان رودخانه طبیعی بوده و در ایام سال با دبی بالاتر از 01/0 مترمکعب درثانیه جریان داشته است، درحالیکه، در دوره 7 ساله اخیر کاهش پیدا کرده و به میزان 001/0 مترمکعب درثانیه رسیده است. براساس تغییرات تداوم جریان در دورههای اخیر تداوم رودخانه به 50 الی 60 درصد ایام سال با دبی بسیار کم تغییر پیدا نموده است. در مجموع میتوان گفت که تغییر مولفههای محیط زیستی جریان در راستای کاهش دبی و افزایش روزهایی با دبی صفر بوده است که میتواند ناشی از کاهش بارندگی و وقوع خشکسالیها باشد.
ژئومورفولوژی
الناز پیروزی؛ عقیل مددی
چکیده
فرسایش خاک یکی از معضلات مهم در حوضههای آبریز کشور ایران میباشد که هر ساله موجب هدر رفتن هزاران تن خاک میشود. هدف تحقیق حاضر، پهنهبندی خطر فرسایش خاک در حوضهی آبریز گیویچای (شمالغرب ایران)، میباشد. در این مطالعه ابتدا، عوامل مؤثر جهت فرسایش در منطقه شناسایی شدند و سپس لایههای اطلاعاتی هر معیار، در GIS تهیه گردید. ارزشگذاری ...
بیشتر
فرسایش خاک یکی از معضلات مهم در حوضههای آبریز کشور ایران میباشد که هر ساله موجب هدر رفتن هزاران تن خاک میشود. هدف تحقیق حاضر، پهنهبندی خطر فرسایش خاک در حوضهی آبریز گیویچای (شمالغرب ایران)، میباشد. در این مطالعه ابتدا، عوامل مؤثر جهت فرسایش در منطقه شناسایی شدند و سپس لایههای اطلاعاتی هر معیار، در GIS تهیه گردید. ارزشگذاری و استانداردسازی لایهها با استفاده از تابع عضویت فازی و وزندهی معیارها، با استفاده از روش کرتیک انجام گردید. تحلیل و مدلسازی نهایی با استفاده از روش MABAC به عنوان یکی از روشهای تصمیمگیری چند معیاره (MCDM)، انجام شد. با توجه به نتایج مطالعه، به ترتیب عوامل شیب، کاربریاراضی، خاک و لیتولوژی بیشترین ضریب وزنی را به خود اختصاص دادند. همچنین، نتایج مطالعه نشان داد؛ به ترتیب 89/283 و 93/414 کیلومترمربع از مساحت محدوده، دارای پتانسیل خطر بسیار زیاد و زیاد، میباشد و مناطق بسیار پرخطر و پرخطر در سازندهایی نامقاوم و فرسایشپذیر، کاربریهای زراعی و باغات و شیبهای 40-15 درصد قرار دارند. میتوان گفت که نتایج حاصل از این مطالعه، حاکی از توان بالای حوضهی مطالعاتی از لحاظ رخداد فرسایش میباشد و لازم است کنترل فرسایش و اقدامات حفاظتی در دستور کار متخصصین و مدیران اراضی قرار گیرد. به علاوه، نتایج حاصل از صحتسنجی نتایج، نشان داد که استفاده از روش MABAC، از دقت نسبی بالایی جهت مطالعهی خطر فرسایش خاک برخوردار است.
صیاد اصغری سراسکانرود؛ عقیل مددی؛ زهره باشکوه؛ احسان قلعه
چکیده
در این پژوهش، مورفولوژی و تغییرات جانبی بازهای از مجرای رودخانه قرهسو (از پل سامیان تا سد سبلان) با چهار شاخص ضریب خمیدگی، زاویه مرکزی کورنیس، نرخ مهاجرت مجرا و روش ترانسکت طی دورههای زمانی 2000، 2010 و 2019 میلادی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاصل از چهار شاخص ارزیابی شده، نشان میدهد که رودخانه قرهسو در بازه مطالعاتی در بیشتر قسمتها ...
بیشتر
در این پژوهش، مورفولوژی و تغییرات جانبی بازهای از مجرای رودخانه قرهسو (از پل سامیان تا سد سبلان) با چهار شاخص ضریب خمیدگی، زاویه مرکزی کورنیس، نرخ مهاجرت مجرا و روش ترانسکت طی دورههای زمانی 2000، 2010 و 2019 میلادی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاصل از چهار شاخص ارزیابی شده، نشان میدهد که رودخانه قرهسو در بازه مطالعاتی در بیشتر قسمتها دارای الگوی مئاندری توسعه یافته میباشد. مئاندرهای منطبق بر دشتهای منطقه عمدتاً از نوع مئاندرهای آزاد هستند و از پتانسیل زیادی برای توسعه و جابجایی برخوردار میباشند؛ در حالی که مئاندرهای بازههای کوهستانی از نوع محصور بوده و زاویه مرکزی این مئاندرها در طی دورههای زمانی مطالعاتی تقریباً ثابت باقی مانده است. همچنین نتایج تحقیق نشان داد که در طی 19 سال گذشته در مجموع 45/22 هکتار از اراضی حاشیه رودخانه قرهسو در بازه مطالعاتی در نتیجه فرآیندهای فرسایشی از دست رفتهاند. میانگین نرخ جابجایی طی سالهای 2000 تا 2010 در حدود 5/0 متر در سال بوده است. مقدار این شاخص برای دوره زمانی 2010 تا 2019 به حدود 3/0 متر در سال کاهش یافته است. با توجه به محاسبات صورت گرفته، مقدار این شاخص در طی 19 سال گذشته (از سال 2000 تا 2019 میلادی) در حدود 4/0 متر در سال بالغ میشود. بنابراین پیشنهاد می شود اقدامات سازهای و غیر سازهای در نواحی مشخص شده در این تحقیق برای کاهش فرآیندهای فرسایشی و از بین رفتن اراضی طرفین رودخانه که عمدتا اراضی کشاورزی هستند، صورت گیرد.
الناز پیروزی؛ عقیل مددی؛ صیاد اصغری سراسکانرود
چکیده
رودخانهها از اشکال پویای طبیعت هستند. بررسی ژئومورفولوژیکی پایداری رودخانهها و فرآیند حمل و نقل رسوب، بسیار مهم میباشد. هدف این مطالعه، بررسی وضعیت پایداری و تنش برشی رودخانه با استفاده از روشهای تجربی و ریاضی و مقایسهی نتایج آنها با مطالعات میدانی، شرایط مورفولوژیکی، هیدرولوژیکی، زمینشناسی و انسانی حاکم بر هر یک از ...
بیشتر
رودخانهها از اشکال پویای طبیعت هستند. بررسی ژئومورفولوژیکی پایداری رودخانهها و فرآیند حمل و نقل رسوب، بسیار مهم میباشد. هدف این مطالعه، بررسی وضعیت پایداری و تنش برشی رودخانه با استفاده از روشهای تجربی و ریاضی و مقایسهی نتایج آنها با مطالعات میدانی، شرایط مورفولوژیکی، هیدرولوژیکی، زمینشناسی و انسانی حاکم بر هر یک از بازهها میباشد. با توجه به نتایج مطالعه، پلانفرم رودخانه، در بازه اول، دوم و چهارم، به صورت سینوسی و در بازه سوم به صورت پیچانرودی میباشد و با در نظر گرفتن مشخصههای زاویه مرکزی ، به ترتیب بازه اول، دوم و سوم به صورت پیچانرود بسیار توسعه یافته و بازه چهارم از نوع پیچان رود توسعه یافته است. بیشترین میزان تنش برشی موجود و کناری، در مقاطع 4، 3، 11 و 12 دیده میشود و بیشترین میزان تنش برشی بحرانی، در مقاطع 3 و 7 میباشد. بررسیهای شاخص پایداری نسبی نشان داد که به جز مقاطع 5 و 7، سایر مقاطع انتخابی در تمامی بازه ها به صورت ناپایدار میباشند. در مقاطع پایدار غیر آبرفتی، شکل مجرا به سنگ بستر بستگی دارد و به مقدار رسوبات منتقل شده ربطی ندارد. اما در بازههای آبرفتی، شکل مجرا و پایداری آن به مقاومت ذرات رسوبی آن بستگی دارد. همچنین با توجه به نتایج مطالعه، در بازههای اول و دوم، نتایج روشهای تجربی با مطالعات میدانی همخوانی دارد و در بازه سوم و چهارم همخوانی زیادی دیده نمیشود.
عقیل مددی؛ الناز پیروزی؛ لیلا آقایاری
دوره 5، شماره 17 ، اسفند 1397، ، صفحه 85-102
چکیده
چکیده
سیلاب یکی از مهمترین مخاطرات ژئومورفولوژیکی حوضههای آبخیز میباشد. حوضه ی خیاو چای مشکین شهر به لحاظ شرایط اقلیمی و توپوگرافی، بسیار مستعد جهت شکل گیری سیلاب میباشد. بنابراین هدف تحقیق حاضر، پهنه بندی حوضه ی خیاو چای از لحاظ پتانسیل وقوع سیلاب میباشد. در این مطالعه ابتدا، ده عامل شیب، ارتفاع، بارش، ...
بیشتر
چکیده
سیلاب یکی از مهمترین مخاطرات ژئومورفولوژیکی حوضههای آبخیز میباشد. حوضه ی خیاو چای مشکین شهر به لحاظ شرایط اقلیمی و توپوگرافی، بسیار مستعد جهت شکل گیری سیلاب میباشد. بنابراین هدف تحقیق حاضر، پهنه بندی حوضه ی خیاو چای از لحاظ پتانسیل وقوع سیلاب میباشد. در این مطالعه ابتدا، ده عامل شیب، ارتفاع، بارش، CN، ارتفاع رواناب، فاصله از رودخانه، خاک، لیتولوژی، پوشش گیاهی و کاربری. اراضی، به عنوان عوامل مؤثر برای ایجاد سیلاب در منطقه شناسایی شدند. ابتدا نقشه ی کاربری اراضی منطقه با استفاده از روش نظارت شده به دست آمد و سپس نقشه ی کاربری با جدول شاخص مقایسه و با اطلاعات گروه هیدرولوژیکی خاک تلفیق شد، سپس شمارهی منحنی CN تهیه شد و در مرحله ی بعد، با لحاظ میانگین بارش و CN، ارتفاع رواناب محدوده با روش SCS محاسبه شد. همچنین، با استفاده از شاخص NDVI، نسبت به تهیه ی نقشه ی پوشش گیاهی حوضه اقدام شد و سپس سایر لایه های اطلاعاتی در محیط GIS تهیه گردید. وزندهی لایه ها با استفاده از روش کرتیک انجام شد. تحلیل و مدل سازی نهایی با استفاده از مدل WLC، انجام گردید. نتایج مطالعه نشان داد، عوامل ارتفاع، لیتولوژی، شیب و بارش به ترتیب با ضریب وزنی 173/0، 163/0، 139/0 و 133/0، بیشترین تأثیر را بر ایجاد سیل در حوضه ی مطالعاتی دارند. همچنین، با توجه به نتایج به دست آمده به ترتیب 457/41 و 875/75 کیلومترمربع از مساحت محدوده، در طبقه ی بسیار پرخطر و پرخطر قرار دارند.
عقیل مددی؛ ابراهیم بهشتی جاوید؛ محمدحسین فتحی
دوره 2، شماره 2 ، خرداد 1394، ، صفحه 25-40
چکیده
محیطهای رودخانهای بهدلیل وجود شرایط مناسب زیستی مانند وجود خاک حاصلخیز و آب در دسترس، همواره مورد توجه انسانها بوده است. این محیطها از نظر فعالیتهای فرسایشی از مناطق پویا و فعال هستند. شناخت شرایط فرسایش کناری، ترک بستر، تغییرات رخ داده در بستر جریان، الگوی رودخانه و مواردی از این قبیل میتوانند کمک مهمی در مدیریت ...
بیشتر
محیطهای رودخانهای بهدلیل وجود شرایط مناسب زیستی مانند وجود خاک حاصلخیز و آب در دسترس، همواره مورد توجه انسانها بوده است. این محیطها از نظر فعالیتهای فرسایشی از مناطق پویا و فعال هستند. شناخت شرایط فرسایش کناری، ترک بستر، تغییرات رخ داده در بستر جریان، الگوی رودخانه و مواردی از این قبیل میتوانند کمک مهمی در مدیریت این عرصه از طبیعت باشند. در این پژوهش سعی کردهایم که با استفاده از تصاویر ماهوارهای (لندست) و دادههای توپوگرافیک و زمینشناسی تغییرات مورفولوژیکی رخ داده در دو بخش مکانی از بستر زرینهرود (جیغاتو) را بررسی و ارزیابی کنیم. نرمافزارهای ArcGISو ENVI از مهمترین ابزارهای مورد استفاده در تحقیق بودند که جهت آمادهسازی و استخراج دادهها مورد استفاده قرار گرفتند. طبق نتایج بهدست آمده از پژوهش قسمت دوم از منطقه مورد مطالعه که در یک منطقه دشتی واقع شده است، بهشدت تحت تأثیر گسلها قرار دارد و روند کلی جریان رودخانه در چندین نقطه به ناچار تغییر مسیر داده، از مسیر گسل پیروی کرده است. همچنین الگوی رودخانه در بخشهایی که تحت تأثیر گسل قرار گرفتهاند، بهصورت مستقیم و در مواردی از نوع سینوسی است. در حالیکه در سایر بخشها الگوی عمومی رودخانه از نوع پیچانرودی است. در سه دوره زمانی مورد مطالعه در هر دو بخش مکانی 1 و 2 از مساحت بستر رودخانه کاسته شده است. بهگونهای که مساحت بستر رودخانه از 5/6 کیلومترمربع به 43/5 کیلومترمربع در بخش 1 و از 19/6 کیلومتر به 87/4 کیلومترمربع در بخش 2 کاسته شده است. میزان فرسایش کنارهای در بخش 1 بین سال 1975 تا 1989 حدود 4/2 کیلومترمربع و بین سالهای 1989 تا 2010 حدود 44/2 کیلومترمربع است. این مقدار برای بخش دوم بهترتیب 2 و 49/1 کیلومترمربع است. در مقابل این تخریب بخشهای زیادی از رودخانه نیز بهدلیل تغییر مسیر و جابهجایی بستر خشک شده و یا بهصورت دریاچههای مئاندری در حواشی رودخانه باقی مانده است که برای سالهای 1975 تا 1989 و 1989 تا 2010 بهترتیب برابر با 44/3 و 48/2 کیلومترمربع در بخش 1 و برای بخش 2 29/3 و 52/1 کیلومترمربع است.