آشکارسازی تغییرات بستر رودخانه و بررسی مورفولوژی رودخانه‌ای با توجه به تأثیر ساختارهای زمین‌شناسی (مطالعه موردی: زرینه‌رود)

مددی, عقیل; بهشتی جاوید, ابراهیم; فتحی, محمدحسین

نوع مقاله : مروری

نویسندگان

¹ دانشیار گروه جغرافیای دانشگاه محقق اردبیلی

² دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

محیطهای رودخانهای بهدلیل وجود شرایط مناسب زیستی مانند وجود خاک حاصلخیز و آب در دسترس، همواره مورد توجه انسانها بوده است. این محیطها از نظر فعالیتهای فرسایشی از مناطق پویا و فعال هستند. شناخت شرایط فرسایش کناری، ترک بستر، تغییرات رخ داده در بستر جریان، الگوی رودخانه و مواردی از این قبیل میتوانند کمک مهمی در مدیریت این عرصه از طبیعت باشند. در این پژوهش سعی کردهایم که با استفاده از تصاویر ماهوارهای (لندست) و دادههای توپوگرافیک و زمینشناسی تغییرات مورفولوژیکی رخ داده در دو بخش مکانی از بستر زرینهرود (جیغاتو) را بررسی و ارزیابی کنیم. نرمافزارهای ArcGISو ENVI از مهمترین ابزارهای مورد استفاده در تحقیق بودند که جهت آمادهسازی و استخراج دادهها مورد استفاده قرار گرفتند. طبق نتایج بهدست آمده از پژوهش قسمت دوم از منطقه مورد مطالعه که در یک منطقه دشتی واقع شده است، بهشدت تحت تأثیر گسلها قرار دارد و روند کلی جریان رودخانه در چندین نقطه به ناچار تغییر مسیر داده، از مسیر گسل پیروی کرده است. همچنین الگوی رودخانه در بخشهایی که تحت تأثیر گسل قرار گرفتهاند، بهصورت مستقیم و در مواردی از نوع سینوسی است. در حالیکه در سایر بخشها الگوی عمومی رودخانه از نوع پیچانرودی است. در سه دوره زمانی مورد مطالعه در هر دو بخش مکانی 1 و 2 از مساحت بستر رودخانه کاسته شده است. بهگونهای که مساحت بستر رودخانه از 5/6 کیلومترمربع به 43/5 کیلومترمربع در بخش 1 و از 19/6 کیلومتر به 87/4 کیلومترمربع در بخش 2 کاسته شده است. میزان فرسایش کنارهای در بخش 1 بین سال 1975 تا 1989 حدود 4/2 کیلومترمربع و بین سالهای 1989 تا 2010 حدود 44/2 کیلومترمربع است. این مقدار برای بخش دوم بهترتیب 2 و 49/1 کیلومترمربع است. در مقابل این تخریب بخشهای زیادی از رودخانه نیز بهدلیل تغییر مسیر و جابهجایی بستر خشک شده و یا بهصورت دریاچههای مئاندری در حواشی رودخانه باقی مانده است که برای سالهای 1975 تا 1989 و 1989 تا 2010 بهترتیب برابر با 44/3 و 48/2 کیلومترمربع در بخش 1 و برای بخش 2 29/3 و 52/1 کیلومترمربع است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.23833254.1394.2.2.2.1

عنوان مقاله [English]

Detecting the Changes in the River Bed and the River Morphology Based on Geological Structures (Case Study: Zarrineh River)

چکیده [English]

Because of providing proper living conditions, high soil fertility and accessibility to water resources fluvial environments have always been considered as desirable areas for human beings. Such areas, especially the stream environments have also been dynamic areas in terms of erosion processes. A study of bank erosions, sedimentation and changes occurring in the current river beds, streams patterns and the like can be an important contribution to the field of nature management. This study has tried to use satellite imagery (Landsat), topographic and geological data, to investigate and assess the morphological changes which have occurred at two parts of the Zarine River (Jigatoo River). ArcGIS and ENVI software were the most important tools which were used to prepare and extract data in this study. According to the results, the second part of the area under study, which is located in a plain area, has been severely affected by the faults, and the direction of the river flow was forced to change path at several points following a fault path. The river pattern at this area is direct and in some cases the sinusoidal in sectors has been affected by the fault, while the general pattern is meander in other parts of the river. In the three time periods considered for the study both intervals number 1 and 2 of the riverbed area show reduction. This is to say that the area of the riverbed has reached 5.6 sq. km to 5.43 sq. km in the part of 1 and 6/19 km to 4.87 in the part 2. The river bank erosion rate between 1975 -1989 and 1989 - 2010 is respectively approximately 4.2 sq. km and 2.44 sq. km in part 1. This value for the second interval is respectively 2 and 1.49 sq. km. As a result of this destruction the large parts of the riverbed has dried due to redirection and relocation or has turned into meander lakes on the margins being respectively 3.44 and 2.48 sq. km in part 1and 3.29 and 1.52 is km in part 2 for the years 1975 to 1989 and 1989 to 2010.

کلیدواژه‌ها [English]

Morphological Changes
River bank erosion
Changing the bed
Zarrineh River

مراجع

ـ پورآصف، فرشته (1388)، مروری بر روشهای مختلف طبقهبندی رودخانهها و کاربرد آنها برای رودخانههای کارون و دز، هفتمین سمینار بینالمللی مهندسی رودخانه، صص 1-7.

ـ جعفربیگلو، منصور؛ باقری سیدشکری، سجاد؛ نگهبان، سعید؛ صفرراد، طاهر (1391)، بررسی تغییرات بستر وویژگیهای ژئومورفولوژیکی رودخانه گیلانغرب در سالهای 1344 تا 1381، پژوهشهای ژئومورفولوژی کمی، شماره 2، پاییز 1391، صص 102-87.

ـ حسینی ‌تودشکی، وحید؛ ‌‌پورکرمانی محسن، ‌‌آرین؛ ‌خسروتهرانی، ‌خسرو (1390)، تأثیر ‌ساختارها‌ بر‌ روی ‌رودخانه‌ قزل‌اوزن، مجله علوم زمین، پاییز 90، سال بیست ویکم، شماره 81، صفحه 55 تا 60.

ـ خدابنده، علیاکبر (1383)، نقشه زمینشناسی میاندوآب، مقیاس 1:100000، سازمان زمینشناسی و اکتشاف معدن کشور.

ـ خلقی خسرقی، محمدحسین (1370)، نقشه زمینشناسی شاهین دژ، مقیاس 1:100000، سازمان زمینشناسی کشور.

ـ رضایی مقدم، محمدحسین؛ روتی، محمدرضا؛ اصغری سراسکانرود، صیاد (1391)، بررسی تغییرات شکل هندسی رودخانه قزل اوزن با تاکید برعوامل ژئومورفولوژیک و زمینشناسی، جغرافیا و برنامهریزی محیطی، سال 23،پیاپی 46، شماره 2، تابسـتان 1391، صص 1-14.

ـ رضایی مقدم، محمدحسین؛ خوشدل، کاظم (1388)، بررسی پیچ و خمهای مئاندر اهرچای در محدوده ازومدل ورزقان، جغرافیا و برنامهریزی محیطی، شماره 33، صص.101-112.

ـ رنگزن، کاظم؛ صالحی، بهرام؛ سلحشوری، پرویز (1387)، بررسی تغییرات پاییندست سد کرخه قبل و بعد از ساخت سد با استفاده از تصاویر چندزمانه Landsat، همایش ژئوماتیک 87، انتشارات سیویلیکا.

ـ سلطانی سیسی، غلامعلی (1384)، نقشه زمینشناسی عجبشیر، مقیاس 1:100000، سازمان زمینشناسی و اکتشاف معدن کشور

ـ شیروانی، کورش؛ محمدرضا، یزدانی (1385)، بررسـی وضعیت رسـوبگذاری و فرسایشپذیری رودخانهها و مسیلهای عمده استان اصفهان، اولین همایش مهندسی مسیلها.

ـ علوی نائینی، منصور؛ شهرابی، مصطفی (1358)، نقشه زمینشناسی مراغه، مقیاس 1:100000، سازمان زمینشناسی و اکتشاف معدن کشور.

ـ غریبرضا، محمدرضا؛ معصومی، حمیدرضا (1385)، مورفولوژی رودخانه زهره و تغییرات آن درجلگه ساحلی هندیجان، هفتمین سمینار بینالمللی مهندسی رودخانه، انتشارات سیویلیکا، دانشگاه شهید چمران اهواز.

ـ فاطمی عقدا، سیدمحمود؛ فیاضی؛ فرجاله؛ علیپور، داریوش (1380)، بررسی زمینشناسی مهندسی از رودخانه کرخه (روستای عبدالخان تا الهایی)، نشریه علوم دانشگاه تربیت معلم، جلد 1، شماره 3 و 4 پاییز و زمستان 1380.

ـ فتحی، محمدحسین؛ سرمستی، نادر؛ ایاسه، فریبا؛ اشرفی فینی، زهرا (1392)، بررسی تغییرات روند خطوط ساحلی با پردازش تصاویر ماهواره‌ای چندطیفی و شاخصNDWIمطالعه موردی: دریاچه تکتونیکی اورمیه، سی و دومین گردهمایی و نخستین کنگره بینالمللی، تخصصی علوم زمین، بهمن 1392.

ـ نوحهگر، احمد؛ یمانی، مجتبی (1384)، بررسی وضیعت ژئومرفولوژیکی پیچانرود و نقش آن در فرسایش بستر و کنارههای رودخانه میناب (پاییندست سد میناب)، پژوهشهای جغرافیایی بهار 1384، دوره 37 شماره 51، صص 65-84.

ـ یمانی، مجتبی؛ دولتی، جواد؛ زارعی، علیرضا (1389)، تأثیرگذاری عوامل هیدروژئومورفیک در تغییرات زمانی و مکانی بخش میانی رودخانه اترک، تحقیقات جغرافیایی زمستان 1389؛ سال بیست و پنجم شماره 4 (پیاپی 99)، صص1-24.

- Aswath, M.V., V.R. Satheesh, (2008),Factors Influencing the Sinuosity of Pannagon River Kottayam, Kerala, India: An assessment using remote sensing and GIS, Environmental Monitoring and Assessment, 138(1-3), PP.173-180.

- Brierley,G.J, Fryirs,K.A., (2005), Geomorphology and River Management Application of the River Styles Framework, Black well Publishing, Oxford, UK. PP. 398.

- Chich, C., Shanchen, W., Wu, L., Lin, C., (2006), Active Deformation Front Delineated by Drainage Pattern Analysis and Vertical Movement rates, Southwestern Coastal Plain Taiwan, Journal of Asian Earth Sciences, Vol. 47, PP. 89-109.

- Chris parker and et al, (2008), The effects of variability in bank material properties on river bank stability. Goodwin Creec, Mississippi. Journal home page.

- Gabrielle. CL. David and et al, (2009), The impacts of ski slope development on stream channel morphology in white river national Forest, Colorado, USA- Journal home page, Geomorphology. PP. 375- 388.

- McFeeters S. K., 2013, Using the Normalized Difference Water Index (NDWI) within a Geographic Information System to Detect Swimming Pools for Mosquito Abatement: A Practical Approach. Remote Sensing 2013, 5, PP. 3544–3561.

- Sainath P.A, Shashikant I.B, Pragati P.D, Ravindra D.G., (2012), River Change Detection and Bank Erosion Identification using Topographical and Remote Sensing Data. International, Journal of Applied Information Systems (IJAIS)-ISSN: 2249-0868. Foundation of Computer Science FCS, New York, USA. Volume 2– No.3, PP. 1-7.

- Sarma, J.N., (2005), Flovial process and morphology of the Brahaputra River in Assam, Geomorphology, 70 (3-4), PP. 226-26.

- Thorne, C.R., (2002), Geomorphic analysis of large alluvial rivers, Geomorphology, vol. 44, No. 5, PP. 203 - 219.

- Zamolyi, A.B., Szekely, E., Draganits and G. Timar, (2009), Neotectonic control on river sinuosity at the western margin of the Little Hungarian Plain, Geomorphology, 122 (3-4), PP. 231-243.

هیدروژئومورفولوژی

آشکارسازی تغییرات بستر رودخانه و بررسی مورفولوژی رودخانه‌ای با توجه به تأثیر ساختارهای زمین‌شناسی (مطالعه موردی: زرینه‌رود)

مراجع

مراجع

دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 2
خرداد 1394
صفحه 25-40

آشکارسازی تغییرات بستر رودخانه و بررسی مورفولوژی رودخانه‌ای با توجه به تأثیر ساختارهای زمین‌شناسی (مطالعه موردی: زرینه‌رود)

مراجع

مراجع

دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 2خرداد 1394صفحه 25-40

دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 2
خرداد 1394
صفحه 25-40