پژوهشی
صیاد اصغری سراسکانرود؛ مهدی پوراحمد
دوره 2، شماره 5 ، اسفند 1394، صفحه 1-16
چکیده
این تحقیق به منظور شناسایی و استخراج تغییرات قسمتی از رودخانهی زرینه‌رود در فاصلهی سال‌های 1989 تا 2014 میلادی - مطابق با سال‌های 1368 تا 1393 هجری شمسی- با استفاده از تصاویر ماهوارهای لندست انجام گرفته است؛ تغییر مسیر و مورفولوژی مجرای رودخانه‌ها - که از ویژگی‌های مهم دشت‌های سیلابی بوده- و در مقیاس زمانی اتفاق می‌افتد، و مطالعه ...
بیشتر
این تحقیق به منظور شناسایی و استخراج تغییرات قسمتی از رودخانهی زرینه‌رود در فاصلهی سال‌های 1989 تا 2014 میلادی - مطابق با سال‌های 1368 تا 1393 هجری شمسی- با استفاده از تصاویر ماهوارهای لندست انجام گرفته است؛ تغییر مسیر و مورفولوژی مجرای رودخانه‌ها - که از ویژگی‌های مهم دشت‌های سیلابی بوده- و در مقیاس زمانی اتفاق می‌افتد، و مطالعه آن با استفاده از فن‌آوری سنجش از دور، نتایج مطلوب‌تری به دست می‌دهد در این تحقیق نیز از این تکنیک استفاده شده است. تصاویر پس از تصحیحات رادیومتریک و تصحیحات هندسی، جهت افزایش تباین به روش خطی بسط داده شده و در مرحلهی بعد با استفاده از روشهای تحلیل مؤلفه‌های اصلی و ترکیب باندی بهترین مؤلفه و ترکیب باندی مشخص گردید. سپس با انتقال این مؤلفه‌ها و ترکیب باندی به محیط نرم‌افزار ArcGIS محدودهی رودخانه در سال‌های مورد مطالعه استخراج و تجزیه و تحلیل شد. جهت تحلیل کمّی تغییرات مسیر رودخانه، از شاخصهای ضریب خمیدگی و بعد فراکتالی برای مقایسهی سال‌های مورد مطالعه استفاده شد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد به علت کاهش بسیار محسوس دبی رودخانه از سال 2000 تا سال 2014، پتانسیل رودخانه برای ایجاد تغییرات مورفولوژیک در بخش‌های مختلف بسیار پایین است. بیشترین میزان تغییرات در سال 1989 اتفاق افتاده است. ناپایداری مسیر رودخانه نیز در طی سال‌های مورد مطالعه به جز حذف یک پیچان‌رود از الگوی سال 1989، بسیار کم می‌باشد. همچنین نتایج روشهای استخراج الگوی رودخانه نشان داد که جهت تشخیص خط مرزی رودخانه تحلیل مؤلفه‌های اصلی از روشهای دیگر کاراتر است.
پژوهشی
موسی عابدینی؛ فریبا کرمی؛ نادر سرمستی
دوره 2، شماره 5 ، اسفند 1394، صفحه 17-40
چکیده
کلان‌شهر تبریز در حریم گسل فعال تبریز قرار دارد و از بخش انتهایی حوضه‌های آبریز گماناب‌چای و ورکش‌چای در شمال شهر نیز عبور می‌کند. پژوهش حاضر، با استفاده از شاخصهای ژئومورفیک، تکنیک سنجش از دور و GIS به بررسی فعالیت‌های تکتونیکی این گسل در محدودهی کلان‌شهر تبریز می‌پردازد. بدین منظور شاخصهای ژئومورفیک شامل تراکم زهکشی، ...
بیشتر
کلان‌شهر تبریز در حریم گسل فعال تبریز قرار دارد و از بخش انتهایی حوضه‌های آبریز گماناب‌چای و ورکش‌چای در شمال شهر نیز عبور می‌کند. پژوهش حاضر، با استفاده از شاخصهای ژئومورفیک، تکنیک سنجش از دور و GIS به بررسی فعالیت‌های تکتونیکی این گسل در محدودهی کلان‌شهر تبریز می‌پردازد. بدین منظور شاخصهای ژئومورفیک شامل تراکم زهکشی، نسبت انشعاب، نسبت شکل حوضه، عدم تقارن حوضه، تقارن توپوگرافی معکوس، انتگرال هیپسومتری، سینوسی جبههی کوهستان، سینوسی رودخانه، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره، گرادیان طولی رود و شاخص ارزیابی نسبی تکتونیکی فعال به عنوان ابزارهای مدلی و مفهومی استفاده شد. تصویر ماهوارهای سنجندهی ASTER، نقشهی زمینشناسی، مدل رقومی ارتفاع و نرم‌افزارهای ENVI4.8 و ArcGIS10.2 دیگر ابزارهای فیزیکی این پژوهش است. طبق نتایج، مقادیر کمّی شاخصهای تراکم زهکشی 51/0 و 57/0، نسبت انشعاب 2 و 1/2، نسبت شکل حوضه 2/2 و 8/1، عدم تقارن حوضه 7/39 و 2/23، تقارن توپوگرافی معکوس 36/0 و 59/0، انتگرال هیپسومتری 28/0 و 39/0، سینوسی جبهه کوهستان 4/1 و 93/0، سینوسی رودخانه 1/1 و 3/1، پهنای کف دره به ارتفاع دره 08/1 و 2/1، گرادیان طولی رود 1202 و 318 به ترتیب برای حوضه‌های آبریز گماناب‌چای و ورکش‌چای به دست آمد. بر اساس شاخص ارزیابی نسبی تکتونیک فعال، حوضه‌های آبریز گماناب‌چای و ورکش‌چای به ترتیب با مقادیر عددی 9/1 و 7/1 دارای حرکات تکتونیکی زیاد هستند. نتایج شاخصهای مورد بررسی، حاکی از تأثیرپذیری مورفولوژی حوضه‌های آبریز گماناب‌چای و ورکش‌چای از حرکات تکتونیکی گسل تبریز است. با پردازش دادههای ماهوارهای شواهد تکتونیکی گسل تبریز همچون انحراف آبراهه آجی‌چای، پرتگاه گسل و پدیدهی عدسی شکل در محدودهی کلان‌شـهر تبریز نیز تفسیر شدند. نتایج بـه دست آمده با شواهد میدانی منطقه تأیید گردید. بنابراین، کلان‌شهر تبریز از نظر حرکات تکتونیکی در یک منطقهی مخاطره‌آمیز واقع شده است.
پژوهشی
غلام حسین جعفری
دوره 2، شماره 5 ، اسفند 1394، صفحه 41-61
چکیده
در شهرستانهای زنجان و ایجرود و بخشهایی از ابهر، طارم و ماهنشان استان زنجان، درههای فراوان و متعددی وجود دارد. این مقاله به بررسـی و مطالعهی شاخصهای مورفوتکتونیکی برخی از این درهها با در نـظر داشتن ساختمان زمینشناسی پرداخته است. بدین منظور ابتدا درههای منطقهی مورد مطالعه بر اساس فرم و ساختمان تقسیمبندی شد. ...
بیشتر
در شهرستانهای زنجان و ایجرود و بخشهایی از ابهر، طارم و ماهنشان استان زنجان، درههای فراوان و متعددی وجود دارد. این مقاله به بررسـی و مطالعهی شاخصهای مورفوتکتونیکی برخی از این درهها با در نـظر داشتن ساختمان زمینشناسی پرداخته است. بدین منظور ابتدا درههای منطقهی مورد مطالعه بر اساس فرم و ساختمان تقسیمبندی شد. از مجموع 149 دره شناسایی شده، 37 دره ساختمان عمود بر گسل، 9 دره در هر یک از ساختمانهای موازی گسل، گسلی و عمود بر تاقدیس، 10 دره در ساختمان عمود بر ناودیس، 6 دره در ساختمان موازی با ناودیس، 5 مورد در ساختمان ترکیبی از گسل با ناودیس یا تاقدیس (درههای ترکیبی) و 64 درهی باقی مانده به عنوان درههای سایر معرفی گردید. برای تعیین مقدار فعالیت نئوتکتونیکی درهها از شاخصهای مورفوتکتونیک مثل گرادیان طولی رودخانه (SL)، عدم تقارن حوضهی زهکشی (AF)، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن (VF) و شاخص میزان پیچ و خم رودخانه (S) استفاده شد. نتایج بررسیها حاکی از آن است که منطقهی مطالعاتی از نظر شاخص (SL) در همهی طبقات انتخابی غیرفعال بوده، کمترین مقادیر SL با کم عمق‌ترین درهها و مقادیر بالای آن بر عمیق‌ترین درهها منطبق است. میانگین شاخص (VF) در هر یک از زیرحوضهها نشان می‌دهد؛ که طبقههای ترکیبی و عمود بر گسل مابین یک و دو قرار داشته و نیمه فعال است؛ اما در سایر طبقات کوچکتر از یک بوده و تکتونیک فعال می‌باشد. همچنین منطقه از نظر حوضهی زهکشی، نامتقارن است که علت آن فعال بودن منطقه از نظر شاخص (AF) است. پایین بودن شاخص (S) در همه طبقات مبین مستقیم بودن رودخانه و جوان و فعال بودن منطقه است. بررسی همچنان حاکی از این است که سایر درهها از فعالیت نئوتکتونیکی، کمتر متأثر شدهاند.
پژوهشی
اسدالله حجازی؛ مهدی مزبانی
دوره 2، شماره 5 ، اسفند 1394، صفحه 63-81
چکیده
برآورد مقادیر معتبر ارتفاع و دبی حداکثر رواناب در مناطق خشک و نیمه‌خشک که فاقد دادهها و یا دادههای کم است، اهمیت بسیاری در مدیریت سیل دارد. یکی از روشهای برآورد مقدار ارتفاع رواناب، روش شمارهی منحنی (CN) مربوط به سازمان حفاظت خاک آمریکا (SCS) است. در این پژوهش حوضهی آبریز سراب درهشهر از نظر پتانسیل تولید رواناب و ...
بیشتر
برآورد مقادیر معتبر ارتفاع و دبی حداکثر رواناب در مناطق خشک و نیمه‌خشک که فاقد دادهها و یا دادههای کم است، اهمیت بسیاری در مدیریت سیل دارد. یکی از روشهای برآورد مقدار ارتفاع رواناب، روش شمارهی منحنی (CN) مربوط به سازمان حفاظت خاک آمریکا (SCS) است. در این پژوهش حوضهی آبریز سراب درهشهر از نظر پتانسیل تولید رواناب و دبی حداکثر و عوامل مؤثر بر آن مورد بررسی قرار گرفته است. برای برآورد ارتفاع رواناب و دبی حداکثر هر کدام از زیرحوضهها، از روش شمارهی منحنی استفاده شده است. ابتدا لایهها و اطلاعات مورد نیاز شامل لایهی کاربری اراضی، گروههای هیدرولوژیک خاک و حداکثر بارش 24 ساعته برای حوضه تهیه گردید؛ سپس مقادیرCN ، نفوذ (S)، ارتفاع رواناب (Q) و دبی حداکثر (Q max) برای کل حوضه و هرکدام از زیرحوضهها محاسبه گردید. در نهایت جهت شناخت پارامترهای مؤثر بر دبی حداکثر هر کدام از زیرحوضهها، از روش تحلیل عاملی براساس 19 پارامتر محاسبه به عمل آمد. نتایج نشان داد، از بین پارامترهای مورد استفاده در زیرحوضهها، دو پارامتر فیزیوگرافی (مساحت و تراکم زهکشی) تأثیر بیشتری در پتانسیل سیلخیزی حوضهی آبریز سراب دارند.
پژوهشی
معصومه رجبی؛ کاظم خوشدل
دوره 2، شماره 5 ، اسفند 1394، صفحه 83-99
چکیده
منطقهی بالادست حوضهی اهرچای به علت کوهستانی بودن سرشاخههایش در معرض فرسایش است. بیشتر سرشاخههای حوضه دایمی بوده، شاخهها در منطقه ی هموار به رود مئاندری تبدیل میشوند. دشت اُزومدل ورزقان، به وسیلهی فعالیت آتشفشانی در نزدیکی روستای صغندل به وجود آمده است. بدین صورت که بعد از انسداد، به وسیله مواد رسوبی پر شـده و به ...
بیشتر
منطقهی بالادست حوضهی اهرچای به علت کوهستانی بودن سرشاخههایش در معرض فرسایش است. بیشتر سرشاخههای حوضه دایمی بوده، شاخهها در منطقه ی هموار به رود مئاندری تبدیل میشوند. دشت اُزومدل ورزقان، به وسیلهی فعالیت آتشفشانی در نزدیکی روستای صغندل به وجود آمده است. بدین صورت که بعد از انسداد، به وسیله مواد رسوبی پر شـده و به دشت تبدیل شده است. حفر بستر توسـط اهرچای باعث ایجاد ترانشه و نمایان شدن رسوبات دریاچهای میشود. بارندگی و ذوب بـرفها در فصل بهار و اواخر زمستان موجب طغیان رودخانـه و فرسایش و حمل رسوبات میشود. در مناطق دارای شیب ملایمتر، رسوبات رودخانه تهنشست شده، در مناطق پایکوهی و پست تراس‌های آبرفتی تشکیل میدهند. این پژوهش ویژگی‌های ژئومورفیک نهشته‌های این تراسها را مورد بررسی قرار داده است. بدین منظور 15 نمونه از نهشته‌های تراسها جهت انجام مطالعات دانهبندی برداشت شده، سپس از روی نمودارها، پارامتری مختلفی مانند (MD)، (MZ)، (QI)، (SKG) و (SKI) استخراج شده و به صورت جداگانه مورد تجزیه و تـحلیل قـرار گرفـتهاند. دانهبنـدی برخی از تراسها دارای ویژگی رسوبات دریاچهای و بـقیه نـیز ویـژگی تراس‌های رودخانهای را دارند.
پژوهشی
سعید جهانبخش اصل؛ یعقوب دین پژوه؛ محمد حسین عالی نژاد
دوره 2، شماره 5 ، اسفند 1394، صفحه 101-117
چکیده
هـدف این مطالعه، شبیهسازی رواناب حاصل از ذوب بـرف در حوضهی شـهرچای، با استفاده از دو مدل SRM و HEC-HMS است. بدین منظور، ابتدا با وارد کردن دادههای پوشش برف، متغیرهای هواشناختی و پارامترهای لازم به مدلSRM ، رواناب ناشی از ذوب برف شبیهسازی شد. در مدل HEC-HMS نیز پس از ایجاد مدل حوضه با نرم‌افزار HEC-GeoHMS در محیطGIS و ایجاد مدل هواشناختی ...
بیشتر
هـدف این مطالعه، شبیهسازی رواناب حاصل از ذوب بـرف در حوضهی شـهرچای، با استفاده از دو مدل SRM و HEC-HMS است. بدین منظور، ابتدا با وارد کردن دادههای پوشش برف، متغیرهای هواشناختی و پارامترهای لازم به مدلSRM ، رواناب ناشی از ذوب برف شبیهسازی شد. در مدل HEC-HMS نیز پس از ایجاد مدل حوضه با نرم‌افزار HEC-GeoHMS در محیطGIS و ایجاد مدل هواشناختی و واردکردن پارامترهای لازم مانند تلفات، روندیابی و ذوب برف شبیهسازی انجام شد. ضریب تعیین (R2) مدل SRM معادل 9/0 و درصد خطای حجمی آن (DV) 96/1 به دست آمد. از طرفی مدل HEC-HMS نیز با دقت رضایتبخش (ولی کمتر از SRM) شبیهسازی رواناب ناشی از ذوب برف را انجام داد. به طوری که ضریب تعیین ( R2) آن 85/0 و درصد خطای حجمی آن (DV) 1/2 درصد به دست آمد. صرف نظر از دقت بالای مدل SRM یکی از نقاط قوت مدل HEC-HMS، استفاده از دادههای دما و بارش است؛ در صورتی که مدل SRM علاوه بر این پارامترها نیازمند دادههای مساحت سطح پوشش برف است که از تصاویر ماهوارهای به دست می‌آید. نتایج نشان داد که مقدار کل رواناب در منطقهی مورد مطالعه با مدل SRM ، معادل 106×9/129 متر مکعب بود. در حالی که این رقم با مدل HEC-HMS معادل با 106×6/129 متر مکعب به دست آمد. با مقایسهی این ارقام با مقدار مشاهداتی (یعنی 106×4/132 متر مکعب) میتوان نتیجه گرفت که عملکرد مدل SRM در مقایسه با مدل HEC-HMS نسبتأ خوب است.
پژوهشی
محمد خانه باد؛ نیلوفر حاجیان؛ رضا موسوی حرمی؛ اسدالله محبوبی
دوره 2، شماره 5 ، اسفند 1394، صفحه 119-140
چکیده
رودخانهی فاروب رومان با طولی نزدیک به ۱۹ کیلومتر در شمال شرق نیشابور قرار دارد و جزو رودخانه‌های دائمی است. این پژوهش با هدف بررسی رسوبات این رودخانه از جهت بافت، رخساره و روند ریزشوندگی آنها انجام یافته است. ابتدا به منظور بررسی پارامترهای رسوبی، تعداد ۵۵ نمونه رسوب از کانال اصلی برداشت شد. سپس با آنالیز و محاسبهی جورشدگی، ...
بیشتر
رودخانهی فاروب رومان با طولی نزدیک به ۱۹ کیلومتر در شمال شرق نیشابور قرار دارد و جزو رودخانه‌های دائمی است. این پژوهش با هدف بررسی رسوبات این رودخانه از جهت بافت، رخساره و روند ریزشوندگی آنها انجام یافته است. ابتدا به منظور بررسی پارامترهای رسوبی، تعداد ۵۵ نمونه رسوب از کانال اصلی برداشت شد. سپس با آنالیز و محاسبهی جورشدگی، کج شدگی و کشیدگی آنها، جورشدگی بین بد تا بسیار بد، کج شدگی مثبت و کشیدگی پهن تا متوسط به دست آمد. این رودخانه دارای بار بستر گراولی است و چهار ناپیوستگی رسوبی و پنج پیوستگی رسوبی در آن تشخیص داده شده است. فرم بیشتر دانههای این رودخانه در محدودهی بسیار تیغهای قرار دارد و بیشتر رسوبات آن در محدودهی گراول هستند. بررسی رخساره‌های این رودخانه نشان می‌دهد که در رودخانهی مذکور سه دسته رخساره، شامل رخساره‌های گراولی (Gci ,Gmm ,Gmg ,Gh) و ماسهای (Sh) و گلی (Fm) وجود دارد. رخساره‌های موجود در چهار عنصر ساختاری کانال (CH)، جریان گراویتهای (SG)، بار گراولی و اشکال لایهای (GB) و رسوبات ریز خارج از کانال (FF) شکل گرفتهاند. بر اساس نتایج حاصل، مدل رسوبی رودخانه فاروب رومان، رودخانهای بریده بریده با بار بستر گراولی است.
پژوهشی
بهروز نصیری؛ محمد حسین ناصرزاده؛ میثم طولابی نژاد؛ زهرا زارعی چقابلکی
دوره 2، شماره 5 ، اسفند 1394، صفحه 141-166
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی تأثیر الگوی جوی - اقیانوسی انسو، به عنوان یک عامل تأثیرگذار در شرایط هیدرولوژیکی کـشکان‌رود به انجام رسـیده است. در این راستا ابـتدا دادههای مربوط بـه الگوی نوسان جـنوبی از سایت دانشگاه East Angelia بـرای دورهی آماری 1984 تا 2010 و دادههای مربوط به دبی سالانهی کشکان‌رود نیز از منابع زیربـط گردآوری شـد. ...
بیشتر
این پژوهش با هدف بررسی تأثیر الگوی جوی - اقیانوسی انسو، به عنوان یک عامل تأثیرگذار در شرایط هیدرولوژیکی کـشکان‌رود به انجام رسـیده است. در این راستا ابـتدا دادههای مربوط بـه الگوی نوسان جـنوبی از سایت دانشگاه East Angelia بـرای دورهی آماری 1984 تا 2010 و دادههای مربوط به دبی سالانهی کشکان‌رود نیز از منابع زیربـط گردآوری شـد. سپس با اسـتفاده از تـحلیل همبستگی پیرسون در سـطح حداقل معنی‌داری 99/0درصد (p_value=0.01) ارتباط دادههای مذکور، به صورت ماهانه و سالانه تحلیل گردید. همچنین برای ارزیابی اثر فازهای سرد و گرم این الگوی کلان مقیاس جوی، دادههای دبی سالانه بر اساس فازهای مذکور ماهانه تفکیک شده و با اجرای آزمون t_studen دو طرفهی مستقل، معنی‌دار بودن تفاوت دادههای دبی سالانه در فازهای گرم و سرد انسو، بررسی شد. در نهایت با استفاده از تحلیل نقشه‌های سینوپتیک، علت و رابطهی جوّی بین داه‌ها، مورد واکاوی قرار گرفت. نتایج گویای همبستگی قوی و معنی‌دار دبی کشکان رود در طی سه ماه اکتبر، نوامبر و دسامبر با شاخص انسو می‌باشد. همچنین نتایج حاصل از تحلیل نقشه‌های سینوپتیک نشاندهندهی افزایش حدود 26 درصد بارش‌های پاییزهی حوضهی کشکان‌رود در سال‌های با حاکمیت فاز گرم انسو (ال نینو)، نسبت به بلندمدت است. ولی در طی فاز سرد (لانینا)، بارش‌های پاییزه در منطقهی مورد مطالعه حدود 5/10 درصد کمتر از حالت نرمال بوده است. اجرای آزمون t مستقل دوطرفه بر روی دبی سالانه نشان داد که طی سال‌های همراه با فاز گرم انسو، متوسط دبی سالانهی کشکان‌رود 35 درصد بالاتر از سال‌هایی است که فاز سرد انسو یعنی لانینا حاکم بوده است.
