نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• رئوف مصطفی‌زاده ¹
• مصطفی ذبیحی سیلابی ²
• محمد کاظمی ³

¹ دانشیار گروه منابع طبیعی و عضو پژوهشکده مدیریت آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی

² دانشجوی دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران

³ استادیار پژوهشکده هرمز، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران

چکیده

افزایش نیاز به آب و تغییر الگوهای اقلیمی باعث تشدید ساخت سازه‌های ذخیره آبی برای تأمین تقاضا در بسیاری از مناطق جهان شده ‌است، لذا رژیم‌های هیدرولوژیکی رودخانه‌ها بر اثر فعالیت‌های انسانی و احداث سدها تغییر کرده‌اند. برهمین اساس درک اثرات سدها بر رژیم‌ هیدرولوژیکی رودخانه‌ها به‌منظور مدیریت جریان رودخانه، تامین نیاز آبی و حفظ ارزش‌های اکولوژیکی رودخانه ضروری است. در پژوهش حاضر، تغییرات سلامت هیدرولوژیک جریان رودخانه شهرچای ارومیه در سه دوره قبل از احداث سد، دوره ساخت سد و دوره بهره‌برداری از سد شهرچای در بازه زمانی 1951 الی 2017 ارزیابی شده است. نتایج پژوهش نشان داد میزان انحراف همه زیرشاخص‌های هیدرولوژیک در دوره بعد از احداث سد بیش‌تر از دوره قبل از احداث سد است. در همین راستا میزان انحراف زیرشاخص‌های سلامت هیدرولوژیک جریان از شرایط طبیعی تا سال 1998 غالباً در محدوده خیلی کم تا متوسط و از سال 1998 به بعد در محدوده خیلی کم تا خیلی زیاد بوده است. هم‌چنین، بر اساس نتایج، بیش‌ترین میزان انحراف در زیرشاخص‌ها در دوره‌های مرجع و بهره‌برداری از سد مربوط به شاخص‌ وقوع جریان‌های سیلابی و در دوره ساخت سد مربوط به جریان حداقل ماهانه بود. هم‌چنین نتایچ حاکی از آن بود که سلامت هیدرولوژیک جریان رودخانه شهرچای در دوره‌های ساخت و بهره‌برداری از سد شهرچای به‌ترتیب در حدود 16 و 45 درصد در مقایسه با دوره مرجع کاهش داشته است. یافته‌های پژوهش حاضر می‌تواند در درک تغییرات رژیم تنظیمی جریان رودخانه، مدیریت و تنظیم پایدار رژیم جریان رودخانه شهرچای استفاده شود.

کلیدواژه‌ها

• رژیم جریان رودخانه
• تغییر جریان
• سلامت هیدرولوژیک
• شاخص هیدرولوژیک
• سد شهرچای ارومیه

موضوعات

• هیدرولوژی

عنوان مقاله [English]

Temporal analysis of river flow health index of the Shahrchai river under the dam regulating effect

نویسندگان [English]

• Raoof Mostafazadeh ¹
• Mostafa Zabihi Silabi ²
• Mohamad Kazemi ³

¹ Associate Professor, Department of Natural Resources and member of Water Management Research Center, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardabili

² Ph.D student in Watershed Management Sciences & Engineering, Faculty of Natural Resources and Marine Sciences, Tarbiat Modares University, Noor, Iran

³ Associate Professor, Department of Hormoz Studies and Research Center, Hormozgan University, Iran

چکیده [English]

The increasing human needs and changes in climate patterns have led to the construction of water storage structures to meet the water demand in many regions worldwide, including Iran. Consequently, the hydrological regimes of rivers in various parts of Iran, due to human activities such as dam construction, have undergone alterations in recent decades. Understanding the effects of dams on river hydrological regimes is essential for river flow management and the preservation of river ecosystems. In this regard, the present study assesses the changes in the health of the Urmia's Shahrchai River flow during three periods: pre-dam construction, dam construction, and dam operation, from 1951 to 2017, through calculating different flow health related indices. The results indicate that the deviation of all hydrological health sub-indices in the post-dam construction period is higher than the pre-dam construction period. Moreover, the deviation of flow regime sub-indicators was predominantly low to moderate until 1998 and varied from low to very high after 1998. Additionally, the highest deviation of studied flow health-related indices occurred during the reference and dam operation periods for flood occurrence and minimum monthly flow, respectively, while during the dam construction period, it pertained to minimum monthly flow. Furthermore, the findings suggest that the hydrologic health of Shahrchai River flow decreased by approximately 16% and 45% during the dam construction/operation periods, respectively, compared to the reference period. The results of this study can be utilized in the understanding of flow alteration and the sustainable regulation of the Shahrchai River flow regime.

کلیدواژه‌ها [English]

• River flow regime
• Flow alteration
• Hydrological health
• Hydrological index
• Urmia Shahrchai dam