نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• رئوف مصطفی‌زاده ¹
• جوانشیر عزیزی مبصر ²
• شهناز میرزایی ³

¹ دانشیار گروه منابع طبیعی و عضو پژوهشکده مدیریت آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی

² دانشیار گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³ دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

چکیده

رژیم جریان رودخانه می‌تواند تحت تاثیر عوامل محتلف اقلیمی و انسانی (تغییر کاربری اراضی، احداث سد، انحراف و برداشت جریان) تغییر نماید و باعث تغییر میزان آب قابل برداشت و تغییر الگوی تخصیص جریان‌های محیط زیستی می‌شود. در این پژوهش تغییرات مولفه‌های رژیم جریان در دو رودخانه طبیعی و تحت تاثیر احداث سد در استان اردبیل مورد مقایسه قرار گرفته است. در این تحقیق برای تهیه نمودارهای مختلف، تعیین نقاط تغییر و روندهای زمانی معنی‌دار مربوط به آماره‌های جریان بالا، جریان پایین و یا جریان پایه از از برنامه‌نویسی R استفاده شده است. بر اساس نتایج در هر دو رودخانه با جریان طبیعی و تنظیمی، نقاط تغییر در هر سه مولفه جریان بالا (حداکثر سالانه، Q10 و Q25)، جریان پایین و دبی پایه اتفاق افتاده است، در حالی که در رودخانه تنظیمی این تغییرات بعد از احداث سد بیش‌تر بوده است. تغییر مقادیر مولفه‌های جریان نشان داد که در رودخانه طبیعی خیاوچای جریان حداکثر و دبی‌های بالا فاقد روند معنی‌دار بوده است. این در حالی است که در رودخانه تنظیم شده بالخلوچای، همه مولفه‌های جریان روند کاهشی معنی‌دار را نشان دادند. مقایسه منحنی تداوم جریان و نمودارهای ویولونی دو رودخانه نشان داد که در رودخانه تحت تاثیر احداث سد، مقادیر دبی‌های کمینه و جریان پایه دچار کاهش شدید معنی‌دار شده اند و توزیع مقادیر دبی ماهانه تحت تاثیر اثر تنظیمی است. به‌عنوان نتیجه‌گیری، ارزیابی جامع تغییر رژیم رودخانه و مولفه‌های جریان امکان پیش‌بینی روند تغییرات و مدیریت آب از نظر تخصیص جریان محیط زیستی را فراهم خواهد نمود.

کلیدواژه‌ها

• دبی پایه
• رژیم رودخانه
• منحنی تداوم جریان
• رودخانه بالیخلوچای
• رودخانه خیاوچای

موضوعات

• هیدرولوژی

عنوان مقاله [English]

Comparison of temporal changes in flow regime components in two natural and affected by dam construction rivers in Ardabil Province

نویسندگان [English]

• Raoof Mostafazadeh ¹
• Javanshir Azizi Mobaser ²
• Shahnaz Mirzaei ³

¹ Associate Professor, Department of Natural Resources and member of Water Management Research Center, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardabili

² Associate Professor, Department of Water Engineering, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran

³ Ph.D in Watershed Management Sciences and Engineering, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran

چکیده [English]

The river flow regime can be influenced by various climatic and anthropogenic factors, including land use changes, dam construction, flow diversion, and water abstraction, leading to changes in available water and environmental flow allocation patterns. This study compares the changes in flow regime components between two rivers, one natural and one regulated by a dam, in Ardabil Province. Using R programming, various charts, change point analysis, and significant temporal trends were derived for flow statistics, including high flow, low flow, and baseflow. The results indicate change points in all three flow components (annual maximum, Q10, Q25, low flow, and baseflow) in both natural and regulated rivers, with more pronounced changes occurring in the regulated river after dam construction. In the natural Khiavchai River, high flow and peak discharge showed no significant trends, whereas in the regulated Balikhlochai River, all flow components exhibited significant decreasing trends. Comparison of flow duration curves and violin plots revealed substantial reductions in minimum flows and baseflows in the regulated river, with monthly discharge distributions strongly influenced by dam regulation. Comprehensive evaluation of river regime changes and flow components enables prediction of trends and effective water management for environmental flow allocation.

کلیدواژه‌ها [English]

• Base flow
• River regime
• Flow Duration Curve
• Balikhlouchai River
• Khiavchai River