Document Type : مروری

Abstract

Abstract
Ground water is one of important freshwater sources for human. Since surface water sources are limited in most regions, groundwater can be considered as one of the most available resources for supplying water. This research tries to identify regions which have the most groundwater resources by analyzing effective geology, topology, hydrology and climate parameters in Abadeh – Eghlid basin. Abadeh - Eghlid basin with 2871 Km² area is one of sub- basins in Abargho- Sirjan desert. This area placed on north east of Fars state and its climate semiarid. In order to find potential groundwater resources in Abadeh - Eghlid, climate information and statistics from synoptic stations in Abadeh and Eghlid (1977-2010) gathered and geology, topology and hydrology information acquired from numeral geological maps with 1: 100000 scale and topographical mps with 1: 50000 scale and by using Analytical Hierarchy Processes (AHP) method in software environment Arc GIS the most suitable regions according to their groundwater sources have been recognized, determined, described and classified. The most area of this basin has good and moderate potential, and high and good potential regions placed in south and southeast areas of basin and also there some areas in northwest of basin

Keywords

مقدمه

آب­های زیرزمینی 4 درصد از مجموعه آبهایی را که فعالانه در سیکل هیدرولوژی دخالت دارند، شامل می­شوند (علیزاده، 1388: 24). این منابع بعد از یـخچالها و پهنه­های یخی، بزرگ‌ترین ذخیره آب شیرین به‌حساب می­آیند (صداقت، 1387: 7) و با حجمی معادل 37 میلیارد کیلومترمکعب (22 درصد آب­های شیرین جهان) حدود 97 درصد آب شیرین مصرفی جهان را تأمین می­کنند (فوستر، 1998). آبهای زیرزمینی در بسیاری از کشورهای واقع در نواحی خشک و نیمه‌خشک بیش از 80 درصد منابع آبی مورد استفاده را تشکیل می­دهند (صداقت، 1387: 25). آب زیرزمینی از یک­سو به­دلیل شیرین بودن، ترکیبات ثابت شیمیایی، دمای ثابت، ضریب آلودگی کمتر و سطح اطمینان بیشتر یک منبع قابل ‌اتکا به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک محسوب می­شود و از سوی دیگر با تأثیر بر توان اکولوژیک سرزمین یک پدیده مهم و مؤثر در توسعه اقتصادی، تنوع اکولوژیکی و سلامت جامعه به‌حساب می­آید (مادان و همکاران، 2008). کشور ایران با شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌خشک و میانگین بارش سالانه حدود 250 میلی‌متر یکی از کم­آب­ترین کشورهای جهان محسوب می­شود (مسعودیان و کاویانی، 1386: 82). ایران با مشخصات هیدرولوژیکی مانند حجم نزولات جوی 413، تبخیر و تعرق 296 و حجم آب قابل‌ دسترس 117 میلیارد مترمکعب، سرانه آب تجدیدشونده جهانی 1900 مترمکعب (در حالی که متوسط آب تجدیدشونده جهانی7600 مترمکعب است)، مصرف 4/3 میلیارد مترمکعب که حدود 65 درصد آن از آب­های زیرزمینی تأمین می­گردد، با شرایط سخت در زمینه تأمین آب روبه­روست، به ‌ویژه این که هم‌اکنون از 630 دشت کـشور 220 دشت ازنظر حفاظتی در رده دشت­های ممنوعه قرار دارند (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، 1383). طبق این ارقام بازنگری در مدیریت و استراتژی منابع آب در برنامه‌ریزی‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور امری اجتناب‌ناپذیر و جدی است. این مهم طی سالیان اخیر از طریق بازنگری در قوانین بهره‌برداری، عملیات عمرانی مانند انتقال آب بین حوضه‌ای، آبخوان‌داری، تغذیه مصنوعی و مجموعه عملیات حفاظت آب ‌و خاک در این برنامه­ها پیگیری شده است.

حوضه آباده - اقلید یکی از زیرحوضه‌های کویر ابرقو - سیرجان است و در استان فارس واقع ‌شده است. 35% از استان فارس را دشت­ها و 65% از آن را ارتفاعات در برگرفته است. این استان 170 دشت دارد که از آنها 64 دشت ممنوعه و 7 دشت ممنوعه بحرانی هستند. 78% از منابع آب فارس از طریق آب‌های زیرزمینی تأمین می­شود. تعداد چاه‌های عمیق 31020 حلقه، تعداد چاه نیمه­عمیق 53205 حلقه، تعداد قنات 1487 رشته و تعداد چشمه 2233 رشته می­باشد که میزان تخلیه سالانه از این منابع 4/7977 میلیون مترمکعب بوده است. افت آب زیرزمینی در بیشتر مساحت منطقه بیش از 5 متر بوده است که این میزان برای حوضه آباده - اقلید بین 1 تا 3 متر است (شرکت آب منطقه­ای فارس، 1390). بنابراین شناسایی منابع آب زیرزمینی، شناختن مناطق با پتانسیل بالا و اصلاح شیوه برداشت از این منابع از ضروریات منطقه به شمار می­رود.دراین پژوهش برای شناسایی و تعیین مناطق آبی جهت بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی در حوضه آبریز آباده - اقلید از روش سلسله­مراتبی و تکنیک GIS استفاده‌شده است. تحلیل سلسله مراتبی (AHP) روشی است که امکان تصمیم‌گیری صحیح با حضور معیارهای کیفی و کمی را فراهم می­کند (مؤسسه تحقیق در عملیات بهین گسترگیتی، 1388). مطالعات متعددی در زمینه­های مختلف با استفاده از روش سلسله مراتبی صورت گرفته است که می­توان به موارد زیر اشاره کرد: پناهنده و همکاران (1388) مکان‌یابی دفن پسماند شهری در سمنان و فتائی و آل­شیخ (1388) مکان‌یابی مواد زائد جامد شهری در شهر گیوی را مطالعه کرده­اند. خیرخواه زرکش و همکاران (1387) به مکان­یابی سدهای زیرزمینی در دامنه شمالی کوه کرکس و علیجانی و همکاران (1386) به پهنه­بندی خطر زمین‌لغزش در دامنه­های شمالی شاه جهان و حوضه آبخیز اسطخری شیروان پرداخته­اند. سرور (1383) مکان­یابی توسعه آتی شهری در شهر میاندوآب را بررسی کرده است. احمدی و همکاران (1382) به پهنه‌بندی خطر حرکت­های توده­ای در حوضه آبخیز گرمی چای پرداختند؛ محمدخان (1380) پهنه‌بندی خطر حرکت­های توده­ای برای حوضه آبخیز طالقان را مطالعه کرد؛ حسن­زاده (1379) عمل پـهنه­بندی خطر زمین‌لغزش در حوضه آبخیز شلمان رود را انجام داد. در زمینه مکان­یابی آب‌های زیرزمینی نیز می­توان به پژوهش­هایی اشاره کرد از جمله این که رحیمی (1390) پتانسیل‌یابی منابع آب زیرزمینی دشت شهرکرد را و سیف (1390) پتانسیل­یابی منابع آب زیرزمینی حوضهه آبریز سیرجان را انجام دادند و رنگزن و همکاران (1383) در دشت لالی و آبشیرینی و همکاران (1387) در زمینه پتانسیل‌یابی منابع آب زیرزمینی به کمک GIS کار کردند. مطالعاتی نیز نظیر تحقیقات فاروق (1992) (2000) (2006) در کشورهای مصر، عمان و امارات متحده عربی با استفاده از تکنیک­های سنجش‌ از دور و تحقیقات کوثر (1364- 1376) در گربایگان استان فارس و همچنین مطالعات متعددی توسط معاونت آبخیزداری وزارت جهاد کشاورزی در زمینه تغذیه مصنوعی و آبخوان­داری در همین راستا صورت گرفته است. این پژوهش سعی دارد تا با استفاده از آنالیز پارامترهای مؤثر زمین‌شناسی، توپولوژی، هیدرولوژی و اقلیمی از طریق روش تحلیل سلسله­مراتبی (AHP) و تهیه لایه­های رستری آن، وزن­دهی و ترکیب لایه­ها در محیط نرم‌افزار ArcGIS مناطق دارای بیشترین آب زیرزمینی را شناسایی، تعیین، معرفی و پهنه‌بندی کند.حوضه آبریز آباده - اقلید در محدوده عرضهای جغرافیایی 30 درجه و 45 دقیقه تا 31 درجه و 30 دقیقه شمالی و طولهای جغرافیایی 52 درجه و 10 دقیقه تا 53 درجه و 5 دقیقه شرقی گسترده شده است. حداکثر ارتفاع حوضه 3771 متر در ارتفاعات  جنوب غربی و حداقل آن 1740 متر در نقطه خروجی حوضه در شرق و متوسط ارتفاع آن 2700 متر است. کل حوضه 2871 کیلومترمربع وسعت دارد. شکل 1 موقعیت جغرافیایی حوضه آبریز آباده - اقلید را نشان می­دهد.

 

شکل (1) موقعیت حوضه آباده اقلید در استان فارس

مواد و روش

به‌منظور پتانسیل­یابی منابع آب زیرزمینی در حوضه آباده - اقلید آمار و اطلاعات اقلیمی از ایستگاه‌های سینوپتیک آباده و اقلید (1977-2010) و اطلاعات زمین­شناسی و توپولوژی و هیدرولوژی از نقشه­های رقومی زمین­شناسی با مقیاس 100000 : 1 و نقشه توپوگرافی با مقیاس 50000 : 1 حوضه موردمطالعه به­دست آمد.

  • ·      روش تهیه لایه­های اطلاعاتی موردنیاز جهت تهیه نقشه پتانسیل­یابی منطقه مورد مطالعه

ـ تهیه لایه­های اطلاعاتی توپولوژی شامل طبقات ارتفاعی، شیب و جهت شیب از مدل رقومی ارتفاعی (DEM) منطقه در محیط GIS.

ـ تهیه لایـه­های اطلاعاتی زمین‌شـناسی شـامل لیتولوژی، تراکم گسل و فاصله از گـسل از نقشه رقومی زمین­شناسی حوضه در محیط GIS.

ـ تهیه لایه هیدرولوژی شامل تراکم آبراهه و فاصله از آبراهه از نقشه توپوگرافی و DEM حوضه در محیط GIS.

ـ تهیه لایه­های اطلاعاتی اقلیمی شامل بارش و دما از طریق Inverse Distance Weighted در محیط GIS.

  • ·      روش وزن­دهی

بعد از تهیه کلیه لایه­هایی که در پتانسیل­یابی منابع آب زیرزمینی مؤثر بودند، با توجه به درجه اهمیت و مقدار تأثیر هر یک از عناصر، آنها را به روش AHP وزن­دهی کردیم، بعد از وزن­دهی لایه­ها، برای این که کلی× لایه­ها باهم جمع شوند، لایه‌های وکتوری را به رستری تبدیل نمودیم و این عملیات را با ابزارهای SpatialAnalysis، 3DAnalyst و RasterCalculator در محیط ArcGIS انجام دادیم. در آخر نقشه­ پتانسیل آبهای زیرزمینی تولید شد که مراحل آن به شرح زیر است:

مرحله اول: تهیه لایه­های رقومی مورد نیاز که برای این کار از SpatialAnalysis، 3DAnalyst و RasterCalculator و برای تهیه لایه­های زمین­شناسی و توپولوژی و هیدرولوژی و از دستور InterpolatetoRaster و روش InverseDistanceWeighted در قسمت SpatialAnalysis جهت تهیه لایه­های مربوط به اقلیم و دما استفاده کردیم.

مرحله دوم: وزن دادن به هر یک از لایه­ها، بیشترین وزن به لایه­ای تعلق‌گرفته است که بیشترین نقش را در پتانسیل­یابی منابع آب زیرزمینی حوضه مورد مطالعه داشته (ال.ال.سی، 1998: 175). معیار وزن­دهی هر یک از عناصر موجود در هر لایه و همچنین معیار وزن­دهی هر واحد اطلاعاتی موجود در آن لایه بر اساس میزان نقشی است که در داخل آن لایه، و در تأثیر در پتانسیل­یابی منابع آب زیرزمینی داشته است (لوپز و زینک، 1991: 161).

مرحله سوم: ترکیب لایه­ها از طریق RasterCalculator در قسمت SpatialAnalysis ؛ در این مرحله نقشه نهایی با پنج گروه مناطق: با پتانسیل بالا، با پتانسیل خوب، با پتانسیل متوسط، با پتانسیل کم و بدون پتانسیل آبهای زیرزمینی تولید شد.

  • ·      پتانسیل­یابی منابع آب زیرزمینی

در این قسمت مدل مفهومی برای تصمیم‌گیری در پتانسیل­یابی منابع آب زیرزمینی با استفاده از AHP در محیط نرم‌افزاری GIS ارائه می­شود. فرآیند تصمیم‌گیری در چهار سطح به­شرح زیر انجام پذیرفت:

سطح اول: هدف کلی سلسله‌مراتب در بالاترین سطح قرار دارد. در این­جا هدف اصلی تهیه نقشه پتانسیل­یابی منابع آب زیرزمینی است.

سطح دوم: این سطح معیارها را در برگرفته و شامل عوامل مؤثر در ایجاد آب­های زیرزمینی نظیر عوامل زمین­شناسی، اقلیم­شناسی، توپولوژیکی و هیدرولوژیکی است.

سطح سوم: این سطح زیر معیارها را در برگرفته، شامل پارامترهای سنگ­شناسی، تراکم گسل و فاصله از گسل، بارش، دما، طبقات ارتفاعی، شیب و جهت شیب، تراکم و فاصله از شبکه زه­کشی است.

سطح چهارم: در این سطح برای مقایسه­ از پنج طبقه پتانسیل بالا، پتانسیل خوب، پتانسیل متوسط، پتانسیل کم و بدون پتانسیل استفاده‌شده است.

 

شکل (2) ساختار سلسله­مراتبی پتانسیل­یابی منابع آب (سیف،1390)

  • ·      وزن­دهی به عوامل مؤثر

در فرایند تحلیل سلسله­مراتبی بیشترین وزن به لایه­ای تعلق می­گیرد که بیشترین تأثیر را در تعیین هدف دارد؛ به‌عبارت‌دیگر معیار وزن­دهی به هر واحد اطلاعاتی نیز براساس میزان نقشی است که در داخل آن لایه ایفا می­کند (لوپز و زینک، 1991: 161) (جدول 1). چون هدف این پژوهش پی­جویی منابع آب زیرزمینی در حوضه آباده- اقلید فارس است، پارامترهای تأثیرگذار در نفوذپذیری خاک و تغذیه سفره­های آب زیرزمینی می­تواند به‌عنوان مهم­ترین عوامل برای رسیدن به هدف نهایی در نظر گرفته شود. بنابراین برای مؤلفه­های سنگ­شناسی، هیدرولوژی و اقلیمی با توجه به اهمیت آنها در نفوذپذیری خاک و تغذیه سفره­های آب زیرزمینی، باید بالاترین ارجحیت و وزن­دهی را در نظر گرفت. وزن­دهی به سایر عوامل به نسبت کاهش تأثیرشان در نفوذپذیری کم­تر می­شود. به‌عبارت‌دیگر مؤثرترین عامل در تغذیه منابع آب از بیشترین وزن برخوردار خواهد بود.

جدول (1) وزندهی به عوامل براساس ارجحیت به‌صورت مقایسه زوجی

مقدار عددی

ترجیحات (قضاوت شفاهی)

9

Extremely preferred

کاملاً مرجح یا کاملا مهم یا کاملاً مطلوب

7

Very strongly preferred

ترجیح با اهمیت یا مطلوبیت خیلی قوی

5

Strongly preferred

ترجیح با اهمیت یا مطلوبیت قوی

3

Moderately preferred

کمی مرجح یا کمی مهم­تر یا کمی مطلوب

1

Equally preferred

ترجیح یا اهمیت یا مطلوبیت یکسان

8،6،4،2

ترجیحات بین فواصل قوی

منبع: قدسی­پور، 1387

  • ·      محاسبه وزن نهایی

برای محاسبه وزن نهایی هریک از عوامل مؤثر در پتانسیل­یابی منابع آب زیرزمینی مراحل زیر صورت گرفت:

ـ لایه گسل: (لایه تراکم گسل * 0627/0) + (لایه فاصله از گسل * 026/0)

ـ لایه سنگ­شناسی: (زمین با نفوذپذیری زیاد * 1450/0) + (زمین با نفوذپذیری متوسط * 0406/0) + (زمین با نفوذپذیری کم * 0144/0)

ـ لایه زمین­شناسی: لایه گسل + لایه سنگ‌شناسی

ـ لایه اقلیم: (لایه دما * 1064/0) + (لایه بارش * 2532/0)

ـ لایه توپولوژی: (لایه شیب * 0344/0) + (لایه جهت شیب * 0460/0) + (لایه ارتفاع * 0325/0)

ـ لایه هیدرولوژی: (لایه تراکم آبراهه * 1645/0) + (لایه فاصله از آبراهه * 0742/0)

ـ لایه پتانسیل: (لایه اقلیم * 1177/0) + (لایه هیدرولوژی * 2388/0) + (لایه توپولوژی * 0525/0) + (لایه زمین­شناسی * 5910/0)

یافته­های تحقیق

پس از مشخص شدن عوامل مؤثر بر پتانسیل­ منابع آب زیرزمینی حوضه آباده - اقلید و وزن­دهی به هریک از معیارها و زیرمعیارها، سرانجام محاسبه وزن نسبی آنها بر اساس روش تحلیل سلسله­مراتبی صورت گرفت و سپس در محیط ArcGIS لایه رستری هر یک از عوامل بر بردار وزنشان ضرب شد و در نهایت لایه پتانسیل منابع آب زیرزمینی حوضه آباده - اقلید از طریق حاصل جمع لایه­های نهایی عوامل زمین­شناسی، توپولوژی، هیدرولوژی و اقلیمی تهیه شد (شکل­های 3 تا 7).

 

 

شکل(3) نقشه­های عامل زمین‌شناسی

 

 

شکل(4) نقشه­های عامل توپولوژی

 

   
   
   

شکل (5) نقشه­های عامل هیدرولوژی

شکل(6) نقشه­های عامل اقلیمی

 

 

 

شکل(7) نقشه پتانسیل منابع آب زیرزمینی حوضه آباده - اقلید فارس

نتیجه‌گیری

با توجه به یافته­های تحقیق می­توان گفت که کاربرد روش تحلیل سلسله­مراتبی در برنامه­ریزی محیطی اهمیت بسزایی دارد و به برنامه­ریزان کمک می­کند تا یک مسأله پیچیده طبیعی را به‌صورت ساختار سلسله مراتبی تبدیل کنند و سپس با سرعت و دقت کافی به حل آن بپردازند. استفاده از این روش، علم برنامه‌ریزی محیطی را به‌صورت کاربردی‌تر و موفق‌تر از همیشه در برنامه‌ریزی و مدیریت بحران مطرح می­سازد. در نتیجه استفاده و بهره‌گیری از این روش در مدیریت محیط به ژئومورفولوژیست­ها و دیگر برنامه­ریزان محیطی توصیه می­شود. با توجه به نقشه پتانسیل به‌دست‌آمده، بر اساس چهار عامل مؤثر بر پتانسیل‌یابی منابع آب زیرزمینی حوضه آباده - اقلید در قالب لایه­های مختلف اطلاعاتی می­توان پهنه­های پتانسیلی مختلف را در حوضه آباده -  اقلید مشاهده کرد. در این میان پهنه­های پتانسیل بالا و خوب بیشتر منطبق بر تراس­های آبرفتی و مخروط افکنه­ها است. پهنه­های بدون پتانسیل و کم پتانسیل یکی منطبق بر حداکثر ارتفاعات به دلیل شیب زیاد و دیگری منطبق بر مناطق دارای جنس مارنی و شیلی به علت نفوذپذیری خیلی کم و تبخیر بالا است. دیگر پهنه­های پتانسیلی در حدفاصل بین این دو منطقه گسترده شده­اند. بیشترین مساحت حوضه مربوط به مناطق دارای پتانسیل خوب و متوسط است که بیشترین مناطق با پتانسیل بالا و خوب در نواحی جنوب و جنوب شرق حوضه نسبت به استان فارس و همچنین مقداری هم در شمال غربی حوضه قرار دارند و مناطق بدون پتانسیل و کم پتانسیل مربوط به نواحی کوهستانی جنوب غرب و شمال غرب حوضه و نواحی مرکزی و شمالی حوضه به دلیل جنس زمین و نفوذناپذیری و نوع ساختمان و توپولوژی آنها است.

 

منابع
ـ آبشیرینی، احسان؛ رنگزن، کاظم و سعدی خورشیدی (1387)، پتانسیل‌یابی منابع آب زیرزمینی با استفاده از روش همپوشانی شاخص وزنی در محیط (GIS).
ـ احمدی، حسن؛ اسمعلی، اباذر؛ فیض­نیا، سادات؛ شریعت­مداری، معین (1382)، پهنه‌بندی خطر حرکت توده­ها با استفاده از دو روش رگرسیون چندمتغیره (MR) و تحلیل سلسله­مراتبی (AHP) (مطالعه موردی: حوزه آبخیز گرمی چای)؛ مجله منابع طبیعی؛ جلد 56؛ شماره 4؛ ص 323.
ـ پناهنده، محمد؛ ارسطو، بهروز؛ قویدل، آرمین؛ قنبری، فاطمه (1388)، کاربرد روش تحلیل سلسله­مراتبی در مکان‌یابی جایگاه دفن پسماند شهر سمنان؛ مجله سلامت و محیط، شماره چهارم؛ صص 276 - 283
ـ حسن‌زاده­نفوتی، محمد (1379)، پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش در حوزه آبخیز شلمانرود؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد؛ دانشگاه تهران.
ـ خیرخواه، زرکش؛ ناصری، میرمسعود؛ داوودی، حمیدرضا؛ همت سلامی؛ محمدهادی (1387)، استفاده از روش تحلیل سلسله­مراتبی در الویت­بندی مکان‌های مناسب احداث سد زیرزمینی (مطالعه موردی: دامنه شمالی کوه کرکس نطنز)، مجله منابع طبیعی پژوهش و سازندگی، شماره 79، صص 93 تا 101.
ـ رحیمی، داریوش (1390)، پتانسیل‌یابی منابع آب زیرزمینی (مطالعه موردی: دشت شهرکرد)؛ مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 22؛ شماره 4، صص 127 - 142
ـ رنگزن، کاظم، احسان آبشیرینی (1383)، استفاده از سنجش دور و GIS در بررسی ارتباط عوامل ساختاری، لیتولوژیکی وتوپوگرافی در برونزود چشمه‌های طاقدیسی پابده دشت لالی، بیست و سومین همایش علوم زمین.
ـ زبردست، اسفندیار؛ (1380)، کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای، نشریه هنرهای زیبا؛ شماره 10؛ صص 21 – 13.
ـ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (1383)، گزارش وضعیت منابع آب کشور، انتشارات سازمان.
ـ سرور، رحیم (1383)، استفاده از روش ای.اچ.پی در مکان‌یابی جغرافیایی(مطالعه موردی: مکان‌یابی جهت توسعه آتی شهر میاندوآب)، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 49، صص 19تا 38.
ـ سیف، عبدا...؛ کارگر، ابوذر (1390)، پتانسیل­یابی منابع آب زیرزمینی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی و سیستم جغرافیایی (مطالعه موردی: حوضه آبریز سیرجان)؛ فصل­نامه جغرافیای طبیعی، سال چهارم؛ شماره 12، صص 75-90.
ـ شرکت آب منطقه­ای فارس (1390)، مدیریت آمار و تحلیل اطلاعات.
ـ صداقت، محمود (1387)، زمین و منابع آب، انتشارات پیام نور.
ـ علیجانی، بهلول؛ قهرودی؛ منیژه؛ امیراحمدی، ابوالقاسم (1386)، پهنه‌بندی خطر وقوع زمین‌لغزش در دامنه‌های شمالی شاه­جهان با استفاده از GIS (مطالعه موردی: حوضه اسطخری شیروان 1)، فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 84، صص 116تا 131.
ـ علیزاده، امین (1388)، اصول هیدرولوژی کاربردی، انتشارات دانشگاه امام رضا، چاپ بیست وششم.
ـ فتایی، ابراهیم، علی آل­شیخ (1388): مکان‌یابی دفن مواد زائد جامد شهری با استفاده از GIS و فرایند تحلیل سلسله­مراتبی (مطالعه موردی: شهر گیوی)، مجله علوم طبیعی، شماره سوم، صص 145تا 158.
ـ قدسی­پور، حسن (1387): فرایند تحلیل سلسله­مراتبی، تهران، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر، چاپ پنجم.
ـ کوثر، آهنگ (1371)، مقدمه‌ای بر مهار سیلاب‌ها و بهره‌وری بهینه از آنها، سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور.
ـ محمدخان، شیرین (1380)، تهیه مدل برای پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش (مطالعه موردی حوزه آبخیز طالقان)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
ـ مسعودیان، ابوالفضل و محمدرضا کاویانی (1386)، اقلیم‌شناسی ایران، انتشارات دانشگاه اصفهان.
ـ موسسه تحقیق در عملیات بهین­گستر گیتی (1388)، تکنیک تصمیم‌گیری چندمعیار تحلیل سلسله­مراتبی AHP به همراه راهنمای استفاده از AHP- Master؛ سند: AHP- UM01.
- Cengiz, K, Ufuk, C, Ziya, U. 2003, Multi-criteria supplier selection using fuzzy AHP. Logistics Information Management, volume 16, pp 382-394.
- Farouk El-Baz, Lynne Fielding, 1992, Groundwater  Potential of the Sinai Peninsula, Egypt, Boston University. Center for Remote Sensing Boston University.
- Farouk  El-Baz, Michael Ledwith 2000, Using Satellite Images for Groundwater Exploration in the Sultanate of Oman. Center for Remote Sensing Boston University
- Farouk El-Baz, Mutlu Ozdogan 2006, Use of  Space Images for Groundwater Exploration in the Northern United Arab. Center for Remote Sensing Boston University.
- Foster, S. 1998, Groundwater: Assessing vulnerability and promoting protection of a threatened resource. Proceedings of the 8th  Stockholm Water Symposium,10-13 August, Stockholm, Sweden, pp 79-90.
- L.L.C, 1998, Site Location Modeling, Smart Marketing Technologies.
- Lopez, H,J. & J,A. Zink. 1991, GIS-Assisted Modeling of Mass Movements, Itc Journal, 1991-4.
- Madank. Jha & Y. Kamii & K. Chikamori 2008, Cost-Effective Approaches for Sustainable Grounwater Management in Alluvial Aquifer System Ms, Water  Resources Management.
- Whitaker, R, 2007, Validation examples of the Analytic Hierarchy Process and Analytic Network Process, Creative Decisions Foundation, Pittsburgh, USA, 2001, Mathematical and Computer Modeling, volume 46, issues 7-8, pp 840-85